Πρόκειται για τον καρκίνο του προστάτη, τον συχνότερο καρκίνο στους άνδρες και 2ο σε θνητότητα στον ανδρικό πληθυσμό, διεθνώς, μετά τον καρκίνο του πνεύμονα. Ωστόσο, επειδή σημαντικό ποσοστό Ελλήνων υπήρξαν και παραμένουν φανατικοί καπνιστές, στην πατρίδα μας η εικόνα είναι διαφορετική, με τον καρκίνο του πνεύμονα να έρχεται πρώτος σε συχνότητα εμφάνισης και να τον ακολουθεί ο καρκίνος του προστάτη με περίπου 6.540 νέα περιστατικά ετησίως σύμφωνα με τα στοιχεία της Ελληνικής Ουρολογικής Εταιρίας.
Σε αντίθεση ωστόσο με τον καρκίνο του πνεύμονα που εξακολουθεί να έχει συνήθως κακή έκβαση, ο καρκίνος του προστάτη εξελίσσεται πιο αργά και απαιτεί δραστική θεραπευτική αντιμετώπιση, προκειμένου να μην καταστεί γρήγορα θανατηφόρος, ενώ όπως ισχύει για όλα τα ογκολογικά νοσήματα, η έγκαιρη διάγνωση σώζει ζωές καθώς αν ο όγκος εντοπιστεί σε πρώιμο στάδιο οι πιθανότητες ίασης αγγίζουν το 95%.
Όταν εμφανίζονται τα συμπτώματα είναι πλέον αργά.
Παγκοσμίως, ο μήνας Σεπτέμβριος είναι αφιερωμένος στην έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου του προστάτη, που προϋποθέτει συστηματικό προ-ασυμπτωματικό έλεγχο, από την ηλικία των 50 ετών και μετά, καθώς αν περιμένουμε να εμφανιστούν προειδοποιητικά συμπτώματα, τότε είναι πλέον αργά. Συνήθως, τα συμπτώματα τα δίνουν οι μεταστάσεις, που στην προκειμένη περίπτωση εντοπίζονται πιο συχνά στους λεμφαδένες και στα οστά.
Στα αρχικά στάδια ο καρκίνος του προστάτη εξελίσσεται σιωπηλά χωρίς να δίνει προειδοποιητικά συμπτώματα. Ο προστάτης είναι ένας από τους πιο σημαντικούς αδένες στον οργανισμό των ανδρών και έχει άμεση συμμετοχή στην σεξουαλική λειτουργία. Πρόκειται για ένα μικρό αδένα, μεγέθους καρυδιού ο οποίος βρίσκεται κάτω από την ουροδόχο κύστη και με τα χρόνια μπορεί να μεγαλώσει προκαλώντας μια σειρά από προβλήματα που ωστόσο δε σχετίζονται με τον καρκίνο. Στους άνδρες, οι παθολογικές καταστάσεις που σχετίζονται με τη λειτουργία του προστάτη είναι συχνές και περιλαμβάνουν φλεγμονές όπως η προστατίτιδα και καλοήθεις υπερπλασίες οι οποίες αποτελούν συνέπεια της βιολογικής γήρανσης. Σε κάθε περίπτωση, οι άνδρες όταν βρίσκονται αντιμέτωποι με μια διάγνωση πάθησης του προστάτη στρεσάρονται καθώς φοβούνται για δύο πράγματα: την ακράτεια και την απώλεια της στυτικής λειτουργίας, δύο διαταραχές που προκαλούν σημαντική υποβάθμιση της κοινωνικής και της οικογενειακής ζωής.
PSA, ένα «παρεξηγημένο» σήμα κινδύνου
Το πρώτο σινιάλο ότι ενδέχεται να υπάρχει όγκος στον προστάτη είναι ένα ύποπτο εύρημα σε μια εξέταση που ονομάζεται PSA. Το PSA είναι καρκινικός δείκτης -συγκεκριμένα ονομάζεται ειδικό προστατικό αντιγόνο- και ανιχνεύεται στο αίμα, οπότε απαιτεί αιματολογική εξέταση ενώ ύποπτη θεωρείται η απότομη αύξηση του PSA σε σύγκριση με τις παλιότερες τιμές του κατά τις προηγούμενες ετήσιες εξετάσεις. Η εκτίναξη του δείκτη PSA στα ύψη σε τιμές για παράδειγμα κοντά στο 40, οφείλεται σε φλεγμονή και υποδηλώνει προστατίτιδα, ενώ μια μεμονωμένη αυξημένη τιμή πέραν του τέσσερα δεν σημαίνει υποχρεωτικά ογκολογικό πρόβλημα. Πιο ανησυχητική είναι μια απότομη αύξηση του δείκτη PSA μετά από μια σειρά ετών κατά την οποία δεν υπήρξε ουσιαστική μεταβολή.
Κάθε πότε όμως πρέπει οι άνδρες να μετρούν το PSA τους
Η συχνότητα της μέτρησης του ειδικού προστατικού αντιγόνου έχει απασχολήσει πολύ την ιατρική κοινότητα με τους ειδικούς να καταλήγουν ότι οι άνδρες μετά την ηλικία των 50 ετών θα πρέπει να κάνουν ετησίως μια εξέταση PSA. Το PSA από μόνο του ωστόσο δεν αρκεί για να γίνει μια διάγνωση καρκίνου του προστάτη. Απαιτείται και η δακτυλική εξέταση, για την οποία αρκετοί άνδρες εξακολουθούν να νιώθουν αμηχανία. Ωστόσο με το μήνυμα «Μια φορά τον χρόνο αρκεί για να προστατέψεις τον προστάτη σου», η Ελληνική Ουρολογική Εταιρία παρακινεί τους άνδρες να μην αφήνουν τέτοιες προκαταλήψεις να μπαίνουν εμπόδιο στην πρόληψη της υγείας τους.
Οι απαιτούμενες εξετάσεις για τη διάγνωση
Η διάγνωση του καρκίνου στηρίζεται καταρχάς στην εξέταση του ειδικού προστατικού αντιγόνου (PSA), με λήψη αίματος και στη δακτυλική εξέταση όπου ο ουρολόγος δια της αφής αντιλαμβάνεται το σχήμα και το μέγεθος του αδένα ή ακόμα και την ύπαρξη οζιδίων. Επιπλέον, μπορεί να χρειαστεί βιοψία με διορθικό υπερηχογράφημα, με τα δείγματα ιστού, να λαμβάνονται μέσω του ορθού. Η βιοψία καθορίζει την έκταση της νόσου, καθώς και το βαθμό της κυτταρικής διαφοροποίησης. Υπάρχει επίσης μια νέα εξέταση, η πολυπαραγοντική μαγνητική, για την οποία οι επίσημες κατευθυντήριες οδηγίες (guidelines) αναμένεται να αλλάξουν και να την συμπεριλάβουν πριν τη βιοψία. Μέχρι στιγμής η εξέταση αυτή δεν αποζημιώνεται από τον ΕΟΠΥΥ, αλλά η ορθή εφαρμογή της μπορεί να βοηθήσει στη μη διενέργεια περιττών βιοψιών.
Ποια συμπτώματα πρέπει να προβληματίσουν τους άνδρες
Ο καρκίνος του προστάτη πολλές φορές αποτελεί ένα τυχαίο εύρημα στην δακτυλική εξέταση και δεν παρουσιάζει συμπτώματα, που θα οδηγήσουν τον ασθενή στον γιατρό. Συχνά, υπάρχει μόνο ένα αυξημένο PSA, που οδηγεί στη διάγνωση μετά από διορθική βιοψία του αδένα. Σε μεταγενέστερα στάδια, μερικά από τα συμπτώματα περιλαμβάνουν αίσθηση ξαφνικής ή συχνής ανάγκης για ούρηση, δυσκολία και δυσφορία στην ούρηση, εμφάνιση αίματος σε ούρα ή σπέρμα και πόνο στο κάτω μέρος της πλάτης, στους μηρούς, ή στους γοφούς, ο οποίος αποδίδεται στις οστικές μεταστάσεις.
Ποιοι είναι οι παράγοντες κινδύνου
Η νόσος είναι άμεσα συνδεδεμένη με την ηλικία, πράγμα που σημαίνει πως αυξάνονται οι πιθανότητες εμφάνισής της με την πάροδο της ηλικίας. Στην ηλικία των 75 ετών, 1 στους 7 άνδρες εμφανίζει καρκίνο του προστάτη. Στην ηλικία των 85 ετών, το ποσοστό αυξάνεται αγγίζοντας 1 στους 5 άνδρες. Αν υπάρχει συγγενής πρώτου βαθμού με καρκίνο του προστάτη, αυξάνονται οι πιθανότητες εμφάνισης, ενώ όσοι περισσότεροι οι συγγενείς που εμφάνισαν καρκίνο του προστάτη, τόσο μεγαλύτερος ο κίνδυνος νόσησης. Σε αυτή την περίπτωση, το check up για τον καρκίνο του προστάτη ξεκινά πολύ νωρίτερα σε ηλικίες κάτω των 40 ετών. Ο θεράπων ιατρός λαμβάνει υπόψη όλες τις παραμέτρους και συστήνει την κατάλληλη συχνότητα για τη διενέργεια του check up.
Ο ρόλος της διατροφής
Ο καρκίνος του προστάτη, όπως και ο καρκίνος του παχέος εντέρου επηρεάζονται από τη διατροφή και υπάρχουν επιστημονικά ευρήματα που υποδηλώνουν πως η κατανάλωση επεξεργασμένων κρεάτων ή τροφίμων πλούσιων σε κορεσμένα λίπη, μπορούν να αυξήσουν τον κίνδυνο εμφάνισης τους. Επίσης, υπάρχει συνδετικός κρίκος ανάμεσα σε αυτές τις μορφές καρκίνου και την παχυσαρκία, της οποίας η ογκογόνος διάσταση απασχολεί πολύ την επιστημονική κοινότητα τα τελευταία χρόνια. Ας μην ξεχνάμε πως η Ελλάδα κατέχει θλιβερή πρωτιά στην παιδική και την ενήλικη παχυσαρκία, όποτε αυτή η συσχέτιση θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη και από τους ασθενείς. Από την άλλη, έχει διερευνηθεί διεξοδικά ο ρόλος κάποιων προστατευτικών συστατικών των τροφίμων-κυρίως αντιοξειδωτικών- που μειώνουν τον κίνδυνο εμφάνισης της ασθένειας. Μεταξύ αυτών το πιο καλά μελετημένο είναι το λυκοπένιο που υπάρχει στις ντομάτες, στο καρπούζι και στα ροζ γκρειπ φρουτ, για το οποίο ειδικά η Σχολή Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ έχει υλοποιήσει πολλές μελέτες.
Σταδιοποίηση, η λέξη κλειδί στην αντιμετώπιση του καρκίνου του προστάτη
Τα στάδια στον καρκίνο του προστάτη χρησιμοποιούνται ώστε να είναι σε θέση ο ιατρός να αντιληφθεί την έκταση εξάπλωσης του καρκίνου, δηλαδή αν τα καρκινικά κύτταρα εντοπίζονται μέσα στον αδένα ή αν έχουν «μεταναστεύσει» και σε άλλα όργανα, όποτε μιλάμε για μετάσταση.
Η σταδιοποίηση του καρκίνου καθορίζει τη θεραπευτική προσέγγιση στην εποχή της εξατομικευμένης ιατρικής και της ιατρικής ακριβείας. Κατά τη μετάσταση καρκινικά κύτταρα εντοπίζονται εκτός προστάτη, σε λεμφαδένες ή άλλα όργανα και επανεκτιμάται η βαρύτητα της νόσου.
Τα στάδια έχουν ως εξής:
Στάδιο 1ο: Ο καρκίνος είναι μικρός και ακόμα βρίσκεται εντός του προστάτη.
Στάδιο 2ο: Ο καρκίνος βρίσκεται σε πιο προχωρημένη μορφή, αλλά παραμένει περιορισμένος στον προστάτη.
Στάδιο 3ο: Ο καρκίνος έχει εξαπλωθεί στο εξωτερικό μέρος του προστάτη και των σπερματοδόχων κύστεων.
Στάδιο 4ο: Ο καρκίνος έχει εξαπλωθεί, σε κοντινά όργανα όπως η ουροδόχος κύστη και το ορθό, δηλαδή μιλάμε για μεταστάσεις.
Εξατομικευμένη θεραπεία για κάθε ασθενή
Η απλή παρακολούθηση ακολουθείται στις περιπτώσεις όπου ο καρκίνος δεν αποτελεί άμεση απειλή για τον ασθενή και ούτε προβλέπεται να τον επηρεάσει άμεσα για ένα σημαντικό χρονικό διάστημα. Αφορά κυρίως περιπτώσεις καρκίνου χαμηλής κακοήθειας σε ηλικιωμένους άνδρες. Η απλή παρακολούθηση γίνεται με κλινική εξέταση, PSA και άλλες παρακλινικές εξετάσεις.
Η ενεργός ή εντατική παρακολούθηση αποτελεί μια θεραπευτική προσέγγιση η οποία αφορά ασθενείς, που έχουν νόσο χαμηλής κακοήθειας και επιθυμούν να αποφύγουν τις συνέπειες της θεραπείας και ειδικότερα τη στυτική δυσλειτουργία. Το πρωτόκολλο εντατικής παρακολούθησης περιλαμβάνει δακτυλική εξέταση, εξέταση PSA και επαναληπτικές βιοψίες προστάτη.
Η ριζική προστατεκτομή δηλαδή η ολική αφαίρεση του προστάτη με την κάψα του, και αφαίρεση των σπερματοδόχων κύστεων, είναι η πλέον ενδεδειγμένη μέθοδος θεραπείας. Μετά την αφαίρεση του προστάτου ακολουθεί αναστόμωση ανάμεσα στον αυχένα της ουροδόχου κύστης και την ουρήθρα. Η διαδικασία αυτή μπορεί να γίνει με μια μικρή τομή κάτω από τον αφαλό ή με τη χρήση λαπαροσκοπικής ή ρομποτικής τεχνικής.
Ένα πολύ σημαντικό όπλο στην φαρέτρα της αντιμετώπισης του καρκίνου του προστάτη είναι η ακτινοθεραπεία. Πρόκειται για την εξωτερική ακτινοβόληση του προστάτη και συστήνεται σε ασθενείς μεγαλύτερους σε ηλικία σε σχέση με εκείνους που υποβάλλονται σε ριζική προστατεκτομή.
Μια εναλλακτική μορφή ακτινοβόλησης είναι η βραχυθεραπεία που πραγματοποιείται σε καρκίνους αρχικών σταδίων. Η βραχυθεραπεία περιλαμβάνει την τοποθέτηση ραδιενεργών κόκκων ιωδίου ή παλλαδίου δια μέσου του περινέου στον προστάτη αδένα, με την καθοδήγηση του διορθικού υπερηχογραφήματος.
Πολύ διαδεδομένη είναι και η ορμονοθεραπεία με αντιανδρογόνα που αποκαλείται και ανδρογονικός αποκλεισμός. Χορηγείται σε περιπτώσεις όπου η ίαση δεν είναι δυνατή, λόγω προχωρημένου σταδίου της νόσου ή σε περιπτώσεις όπου η ηλικία ή άλλα παθολογικά προβλήματα, δεν επιτρέπουν την εφαρμογή κάποιας άλλης θεραπεία. Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί συμπληρωματικά στις χειρουργικές θεραπείες ή στην ακτινοθεραπεία.
Οι μορφές της λεγόμενη πρώτης γραμμής ορμονοθεραπείας (δηλαδή της κλασικής μεθόδου) περιλαμβάνουν:
RH αγωνιστές ή ανταγωνιστές (Ένεση) – Πρόκειται για αγωνιστές που δρουν στην υπόφυση (μικρός αδένας που βρίσκεται στον εγκέφαλο) και σταδιακά μειώνουν την παραγωγή της τεστοστερόνης στους όρχεις.
Αντιανδρογόνα (Χάπια) – Διακρίνονται σε στεροειδή και μη στεροειδή. Αυτά μπλοκάρουν τους υποδοχείς της τεστοστερόνης κι έτσι δεν την αφήνουν να δράσει διεγερτικά στο καρκίνο που βρίσκεται στον προστάτη.
Όταν η απλή ορμονοθεραπεία δεν αποδίδει πια, χρησιμοποιούμε δεύτερης γραμμής ορμονοθεραπεία η οποία είναι μια πολύ πρόσφατη και σύγχρονη εξέλιξη της παραδοσιακής ορμονοθεραπείας με πολύ καλά αποτελέσματα.
